Σε ένα επεισόδιο της παλιάς τηλεοπτικής σειράς Κωνσταντίνου και Ελένης -που βλέπουμε συχνά στα social media-, η μονίμως θλιμμένη και ανασφαλής Ματίνα, κάθεται με τη θεία της φίλης της, Ελένης, να δει μια τηλεοπτική εκπομπή για τον εξής λόγο: «…Μου αρέσει. Βλέπω που πηγαίνει εκεί ο κάθε πικραμένος και αισθάνομαι ότι ακόμα και εγώ είμαι καλύτερα. Βάλτε, βάλτε να παρηγορηθούμε με τον πόνο τον άλλων».
Αυτό συνέβη το 1999, δηλαδή πολύ πριν την έλευση των Instagram, TikTok και Facebook. Μέχρι να εμφανιστούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να συγκρίναμε τους εαυτούς μας με μέλη της οικογένειας, συμμαθητές, συνεργάτες ή άτομα από την κοινότητά μας, αλλά τώρα συγκρίνουμε τις ζωές μας με… ολόκληρο τον κόσμο.
Αυτό, όπως αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, Βόιτσιεχ Καφτάνσκι, έχει εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες για την ευημερία εκατομμυρίων χρηστών.
Οι «ανοδικές» συμπεριφορές κοινωνικής σύγκρισης –δηλαδή να θεωρούμε ότι οι υπόλοιποι βρίσκονται σε προνομιακή θέση- συσχετίζονται με τα καταθλιπτικά σύνδρομα σε νεαρούς ενήλικες, λέει ο Καφτάνσκι σε ανάλυσή του στο Psyche.
«Αντί να μας παρακινεί να φιλοδοξούμε για βελτίωση, η συγκέντρωση συναντήσεων με εξιδανικευμένες εκδοχές της ζωής άλλων ανθρώπων μας αποθαρρύνει από τη δράση. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αμέτρητα παραδείγματα ανθρώπων που είναι καλύτεροι από εμάς σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Τα κυρίαρχα συναισθήματα που βιώνονται με συχνές ανοδικές συγκρίσεις είναι η ζήλια και ο θυμός, αλλά και η απέχθεια για τον εαυτό, η απελπισία και η πλήξη» αναφέρει.
Αναζήτηση προσοχής
Όταν αισθανόμαστε άσχημα ως αποτέλεσμα της κοινωνικής σύγκρισης με τους πιο ευκατάστατους, τείνουμε να αναζητούμε άνεση στην «καθοδική σύγκριση» εξηγεί. Μπορεί η Ματίνα να περίμενε να δει στην τηλεόραση την «παρακμή» άλλων, αλλά σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα.
Για παράδειγμα, ψάχνουμε στο Διαδίκτυο για viral βίντεο ανθρώπων που είναι ελλιπείς από κάποια άποψη: εκείνων που κάνουν φάρσες, εκείνων που κάνουν αδέξια λάθη ή συμμετέχουν σε μη κολακευτικές καταστάσεις, των φτωχών ή ευάλωτων. «Απολαμβάνουμε την αυτοεκτίμησή μας παρατηρώντας τα χειρότερα, απολαμβάνοντας συγκατάβαση, κοροϊδία ή ψεύτικη υπερηφάνεια» υπογραμμίζει.
«Όπως συμβαίνει με οποιεσδήποτε τέτοιες κακές «απολαύσεις», γινόμαστε εξαρτημένοι από τις φευγαλέα ευχάριστα ερεθίσματα. Χρειαζόμαστε περισσότερες συγκρίσεις «προς τα κάτω» για να διατηρήσουμε τη συγκριτική μας συνήθεια, και καθώς δεν είναι όλες οι κοινωνικές συγκρίσεις συνειδητές και ενεργά επιθυμητές, το να την κρατάμε υπό έλεγχο μπορεί να γίνει τρομακτική υπόθεση».
Η κοινωνική σύγκριση στην εποχή των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης έχει επιδεινώσει την εμφάνιση ναρκισσισμού, ηδονοβλεψίας, συναισθηματικής επιδεικτικότητας και αναζήτησης προσοχής, συνεχίζει ο Πολωνός ειδικός.
Σίγουρα, λέει χρειαζόμαστε αναγνώριση των προσόντων μας, καθώς, πρέπει να μοιραστούμε τον εσωτερικό μας εαυτό με τους άλλους. Ωστόσο, οι φυσικές ανάγκες γίνονται καταστροφικές όταν «παραφουσκώνουν» δυσανάλογα. «Η απορρόφηση του εαυτού και το κατάφωρο δικαίωμα συνδυάζονται με την αυξανόμενη εξάρτηση της γενικής ευεξίας από τη μάζα και την ανώνυμη εκτίμηση, τονίζει.
Τα like, μια μάστιγα
Ο Καφτάνσκι επικαλείται και τον ειδικό στον εθισμό Στηβ Ρόουζ: «Τα like στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εθιστικά επειδή επηρεάζουν τον εγκέφαλό σας, παρόμοια με τη λήψη χημικών ουσιών. Τα like συμβολίζουν το κέρδος στη φήμη, με αποτέλεσμα να συγκρίνετε συνεχώς τον εαυτό σας με τους συνομηλίκους σας».
Αυτό το εθιστικό στοιχείο στις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης κάνει τη σύγκριση μας με άλλους περισσότερο συνηθισμένη παρά σποραδική, κάτι που -όπως ειπώθηκε- η κάθε Ματίνα πριν πολλά χρόνια δεν το είχε, πολλαπλασιάζοντας έτσι τις πιθανότητες να παρέμενε σήμερα ακόμα πιο δυστυχισμένη.
«Ενώ φυσικά κερδίζουμε τα περισσότερα όταν ανακατευόμαστε και μοιραζόμαστε τις εμπειρίες της ζωής μας με τους οικείους μας» λέει ο Πολωνός πανεπιστημιακός, «ο συναισθηματικός επιδειξιωματισμός αφαιρεί κάτι οικείο από την εσωτερική μας ζωή και θολώνει τη γραμμή μεταξύ των αληθινών συντρόφων μας και των τελείως αγνώστων. Ελέγχοντας καταναγκαστικά τη δημοτικότητα του κοινόχρηστου περιεχομένου μας σε σχέση με αυτό των άλλων, μειώνουμε την ικανότητά μας να εστιάζουμε και να χτίζουμε ουσιαστικές και διαρκείς σχέσεις με τους ανθρώπους».
Έτσι, ο Καφτάνσκι, προτείνει τέσσερις τρόπους αποφυγής των χειρότερων παγίδων, αξιοποιώντας τα διδάγματα του Δανού πατέρα της υπαρξιακής ψυχολογίας Σαίρεν Κίρκεγκωρ.
Είναι δαπανηρό
Πρώτον, είναι βασικό να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η κοινωνική σύγκριση και τις συνέπειές της στη συνολική ευημερία μας. Το να κοιτάμε άλλους ανθρώπους για να μιμούμαστε τις επιθυμίες και τις αξίες τους για να χτίσουμε την κοινωνική μας θέση και τη φήμη μας είναι μια δαπανηρή στρατηγική για τις δικές μας ψυχολογικές ανάγκες. Θα μας κρατήσει σε κατάσταση «απόγνωσης».
Με απλά λόγια, ο Πολωνός ειδικός τονίζει πως το να είμαστε σε απόγνωση σημαίνει να ταλαντευόμαστε ανάμεσα σε μια αγχώδη περιέργεια να μάθουμε τι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς και στον φόβο να χάσουμε αυτό που κάνει τους άλλους ανθρώπους ευτυχισμένους.
Αυτοπαρατήρηση
Δεύτερον, ο Καφτάνσκι λέει πως για να αντιμετωπίσετε την κοινωνική σύγκριση, προσπαθήστε να προσδιορίσετε τα άτομα με τα οποία τείνετε να συγκρίνετε τον εαυτό σας περισσότερο και τους τύπους συναισθημάτων που βιώνετε όταν συμβαίνει. Η ανάλυση της συγκριτικής σας συμπεριφοράς θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε μοτίβα και να αποκαλύψετε βαθύτερα συναισθήματα.
«Αυτά μπορεί να είναι προβλήματα που αντιμετωπίζετε, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, απελπισία για το μέλλον, πλήξη, ακόμη και απέχθεια για τον εαυτό σας. Ο Κίρκεγκωρ ήταν ρεαλιστής όσον αφορά την επιρροή της ανατροφής μας στη ζωή μας. Εάν οι βαθμοί και τα επιτεύγματά σας συγκρίνονται συνεχώς από τους γονείς σας με αυτά άλλων μαθητών ή των αδερφών σας, μπορεί να είστε σε χειρότερη κατάσταση από εκείνους που δεν χρειάστηκε να το υπομείνουν» υπογραμμίζει ο Καφτάνσκι, προσθέοντας, πως μερικά από αυτά τα συγκριτικά μοτίβα μπορεί να έχουν ριζώσει μέσα σας και μπορεί να χρειαστεί λίγη δουλίτσα για να τα εντοπίσετε.
Εικόνες
Τρίτον, για να καταπολεμήσουμε τις κοινωνικές μας τάσεις σύγκρισης, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τελικά είμαστε άτομα. Ένας τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι να οραματιστούμε εικόνες του εαυτού μας ως υπάρχοντες στο μέλλον και να προσδιορίσουμε συγκεκριμένα βήματα που απαιτούνται για την επίτευξη των επιθυμητών καταστάσεων.
Αυτές οι εικόνες περιλαμβάνουν τις ελπίδες και τις αξίες μας, και μεταξύ αυτών ο Κίρκεγκωρ βλέπει το «να είσαι ο εαυτός σου» ως το πρωταρχικό ανθρώπινο μέλημα.
Όχι σύγκριση
Τέταρτον, ο Καφτάνσκι παραμπέπει ξανά στον Σαίρεν Κίρκεγκωρ που πρότεινε να προσπαθήσουμε να δούμε τους άλλους ανθρώπους με μη συγκριτικό τρόπο. Ο καθηγητής φιλοσοφίας John Lippitt υποστηρίζει ότι για τον Σαίρεν Κίρκεγκωρ, αντί να εστιάζουμε στον εαυτό μας και να σκεφτόμαστε τι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς, είναι σημαντικό να είμαστε λιγότερο εσωστρεφείς και περισσότερο εξωστρεφείς.
Αυτό σημαίνει να είμαστε λιγότερο για εμάς και περισσότερο για τους άλλους. Υπό αυτή την έννοια, δεν πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε σαν τους άλλους ανθρώπους, αλλά μάλλον πρέπει να τους αποδεχόμαστε χωρίς ανταγωνιστική ατζέντα. Το τελευταίο πράγμα που θα πρότεινα, καταλήγει ο Καφτάνσκι είναι ο αυτο-σεβασμός. «Να είσαι ευγενικη\ός με τον εαυτό σου, να κατανοείς τους περιορισμούς σου και να συγχωρείς τον εαυτό σου όταν συνειδητοποιείς: «Ωχ, πάλι έκανα «πατάτα»».
Της Ματίνας, πάντως, της πήρε δύο ολόκληρες σεζόν για να σταματήσει να είναι το ταπεινό χαμομηλάκι…
