Το μεσημέρι, η κλινική Witkoppen στο Γιοχάνεσμπουργκ είναι γεμάτη κόσμο. Ανάμεσα στις γυναίκες που περιμένουν υπομονετικά είναι και η Sitshengisiwe Sibanda, με το νεογέννητο μιας εβδομάδας στο στήθος της και τον 8χρονο γιο της να παίζει στο πλευρό της. Βρίσκεται εδώ για τον έλεγχο του μικρού της γιου και για να παραλάβει τα χάπια της που προλαμβάνουν τη μόλυνση από τον ιό HIV.
«Πρέπει να προστατεύσω τον εαυτό μου και το μωρό», λέει η Sibanda, η οποία άρχισε να παίρνει καθημερινά την προφύλαξη πριν από την έκθεση, ή PrEP, κατά τη διάρκεια της πιο πρόσφατης εγκυμοσύνης της. Γνωρίζει, ωστόσο, πολλές γυναίκες στην πόλη της που δεν θα εξετάσουν το ενδεχόμενο λήψης του φαρμάκου – λόγω του αντιληπτού στίγματος, του φόβου μήπως αμφισβητηθεί από τον σύντροφό τους ή απλώς της πρόκλησης να θυμούνται ένα καθημερινό πρόγραμμα.
Ανησυχία για το μέλλον της παροχής του φαρμάκου
Η Sibanda δεν έχει ακούσει για το ενέσιμο φάρμακο της λενακαπαβίρης, το οποίο δοκιμάστηκε σε γυναίκες της Νότιας Αφρικής και προλαμβάνει τον HIV με μόλις δύο δόσεις το χρόνο. Το πιο ελπιδοφόρο εργαλείο πρόληψης του HIV εδώ και μια γενιά, θα έδινε τη δυνατότητα στις γυναίκες να προστατεύουν τον εαυτό τους διακριτικά – γεγονός που θα το καθιστούσε πιθανώς ένα σημαντικό εργαλείο στον αγώνα κατά της μόλυνσης. Όμως, η ανάπτυξη της λενακαπαβίρης έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση από τις σαρωτικές περικοπές της εξωτερικής βοήθειας που επέβαλε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Είναι πλέον ασαφές ποιος θα πληρώσει για την ευρεία ανάπτυξη των ενέσεων, που αναπτύχθηκαν από την Gilead Sciences Inc. και σε πόσους ανθρώπους θα φτάσουν στις χώρες που τις χρειάζονται περισσότερο, σύμφωνα με όσα αναφέρει δημοσίευμα του Bloomberg.
Εάν η χρηματοδότηση των κρίσιμων προγραμμάτων «δεν αποκατασταθεί στην αρχική της μορφή, υπάρχει κίνδυνος να γυρίσουμε δεκαετίες πίσω», δήλωσε ο Kenneth Ngure, ερευνητής για τον HIV στην Κένυα και εκλεγμένος πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας AIDS. «Ο αριθμός των ανθρώπων που θα έχουν πρόσβαση, ιδίως στις περιοχές που το χρειάζονται περισσότερο, θα τεθεί σε κίνδυνο».
Τον Δεκέμβριο, η κυβέρνηση Μπάιντεν και οι παγκόσμιοι δωρητές δεσμεύτηκαν ότι τουλάχιστον 2 εκατομμύρια άνθρωποι σε διάστημα τριών ετών θα αποκτήσουν «προσιτή και ισότιμη πρόσβαση» στη λενακαπαβίρη, υπό την προϋπόθεση της κανονιστικής έγκρισης από την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων. Εβδομάδες αργότερα, η κυβέρνηση Τραμπ διέλυσε την Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης και έθεσε εν αμφιβόλω το μέλλον του Προεδρικού Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης για την Ανακούφιση από το AIDS (Pepfar), μιας πρωτοβουλίας-ορόσημο που θεωρείται ότι έσωσε περισσότερες από 26 εκατομμύρια ζωές σε διάστημα δύο δεκαετιών.
Οι ΗΠΑ βοήθησαν να διασφαλιστεί ότι ο κόσμος βρισκόταν «στα πρόθυρα του ελέγχου του HIV ως απειλής για τη δημόσια υγεία», δήλωσε ο Ngure. «Αυτό θα μπορούσε να έχει εδραιώσει την κληρονομιά τους. Αλλά τώρα, οι άνθρωποι μπορεί να θυμούνται ότι οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν τη στιγμή που όλα κινούνταν τόσο καλά».
Ο αγώνας κατά του HIV
Ο HIV εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1981 ως μια τρομακτική, μυστηριώδης ασθένεια – και, τότε, ως θανατική καταδίκη. Χρειάστηκε να περάσει το 1983 για να αναγνωρίσουν οι επιστήμονες τον ιό που κρύβεται πίσω από τον ιό και άλλα δύο χρόνια για να γίνει διαθέσιμο ένα τεστ. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η επιστημονική πρόοδος ήταν δραματική. Η αντιρετροϊκή θεραπεία έχει μετατρέψει τον HIV σε μια διαχειρίσιμη κατάσταση, και εργαλεία πρόληψης όπως το PrEP επιτρέπουν πλέον στους ανθρώπους να προστατεύονται πριν από την έκθεση.
Αυτή η πρόοδος δεν έχει φθάσει σε όλους εξίσου. Όταν οι πρώτες αποτελεσματικές θεραπείες έγιναν διαθέσιμες στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η τιμή τους ήταν περίπου 20.000 δολάρια ανά άτομο ετησίως. Οι άνθρωποι στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου άρχισαν να επιβιώνουν, ενώ εκατομμύρια στις αναπτυσσόμενες χώρες πέθαιναν περιμένοντας να μειωθεί το κόστος. Μεταξύ 1995 και 2004, περισσότεροι από 12 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική έχασαν τη ζωή τους από το AIDS.
Μόνο όταν εισήχθησαν οι γενόσημες εκδόσεις μειώθηκε η τιμή της θεραπείας – σε ορισμένες χώρες, σε λιγότερο από 40 δολάρια ετησίως. Αυτή η ιστορία έχει μείνει στο μυαλό των ανθρώπων που ασχολούνται με την πρόληψη. Το ερώτημα τώρα είναι αν θα επαναληφθεί ο ίδιος κύκλος.
Το περιοδικό Science χαρακτήρισε τη λενακαπαβίρη ως τη μεγαλύτερη επιστημονική ανακάλυψη του 2024. Είναι ήδη εγκεκριμένη στις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και αρκετές άλλες χώρες ως θεραπεία για άτομα με πολυανθεκτικό HIV. Εάν ο FDA την εγκρίνει τον Ιούνιο για χρήση ως προφύλαξη πριν από την έκθεση, όπως προβλέπει η Gilead, θα γίνει η πρώτη και μοναδική ένεση για την πρόληψη του HIV που θα χορηγείται μόλις δύο φορές το χρόνο. Η Gilead εργάζεται ήδη σε ένα σκεύασμα που χορηγείται μία φορά το χρόνο.
Η λενακαπαβίρη
«Ο πραγματικός ενθουσιασμός έγκειται στην πρόληψη της μετάδοσης», δήλωσε ο Wesley Sundquist, βιοχημικός στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, η έρευνα του οποίου στα μέσα της δεκαετίας του 1990 βοήθησε να καταστεί εφικτό το φάρμακο. «Δεν μολύνεσαι ποτέ από την πρώτη στιγμή».
Το εργαστήριο του Sundquist ήταν από τα πρώτα που χαρτογράφησε τη δομή του καψιδίου του HIV – το πρωτεϊνικό κέλυφος που περιβάλλει το γενετικό υλικό του ιού. Η λενακαπαβίρη μπλοκάρει αυτή τη δομή, σταματώντας τον ιό πριν μπορέσει να πολλαπλασιαστεί. Ο Sundquist δήλωσε ότι η Gilead εξέτασε περισσότερες από 4.000 ενώσεις για την ανάπτυξη του φαρμάκου, χαρακτηρίζοντας το έργο της «ηρωικό».
Η Winnie Byanyima, εκτελεστική διευθύντρια του Κοινού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το HIV/AIDS (UNAIDS), δήλωσε ότι η λενακαπαβίρη είναι ένα «θαύμα» με τη δυνατότητα να σπάσει τα εμπόδια που εμποδίζουν πολλούς ανθρώπους να αναζητήσουν το PrEP. Το 2023, 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν μολυνθεί με τον ιό HIV παγκοσμίως, «οι περισσότεροι από αυτούς στην Αφρική και κυρίως μεταξύ κοριτσιών και νεαρών γυναικών», είπε. «Δεν πρόκειται να εμφανιστούν, εκτός αν πρόκειται για κάτι τόσο διακριτικό που τις προστατεύει από το να κριθούν».
Τον Οκτώβριο, η Gilead ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει στους παρασκευαστές γενόσημων να αρχίσουν να παράγουν χαμηλού κόστους εκδόσεις της λενακαπαβίρης για 120 χώρες με περιορισμένους πόρους και υψηλά ποσοστά μετάδοσης του HIV. Μια γενόσημη έκδοση του φαρμάκου, που θα παραχθεί μαζικά για 10 εκατομμύρια ανθρώπους, θα μπορούσε να κοστίζει μόλις 41 δολάρια ανά άτομο ετησίως. (Στις ΗΠΑ, η τιμή αναμένεται να ξεπεράσει τα 24.000 δολάρια), σύμφωνα με τις πληροφορίες του Bloomberg.
Η Gilead έχει λάβει «πρωτοφανή μέτρα για να ξεκινήσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική παγκόσμιας πρόσβασης πριν από την υποβολή αίτησης για κανονιστικές εγκρίσεις», ανέφερε σε ανακοίνωσή της η εταιρεία με έδρα την Καλιφόρνια. Αλλά το πρόγραμμα αυτό αποκλείει ορισμένες χώρες μεσαίου εισοδήματος με αυξανόμενες λοιμώξεις – συμπεριλαμβανομένου του Περού, όπου διεξήχθη επίσης κλινική έρευνα.
Οι περικοπές του Τραμπ «λαβώνουν» την έρευνα και την διάδοση του φαρμάκου
Το εκτελεστικό διάταγμα του Τραμπ της 20ής Ιανουαρίου για το πάγωμα των δαπανών για την εξωτερική επικουρία για 90 ημέρες, έριξε τον τομέα της παγκόσμιας βοήθειας στο χάος και η μελλοντική χρηματοδότηση βασικών προγραμμάτων όπως το Pepfar παραμένει αβέβαιη. Το Pepfar, που ιδρύθηκε από τον Τζορτζ Μπους το 2003, αποτελεί τη μεγαλύτερη δέσμευση από οποιοδήποτε έθνος για την αντιμετώπιση μιας μόνο ασθένειας και υποστηρίζει περίπου το 90% των ανθρώπων που ξεκινούν το PrEP παγκοσμίως.
Η εξουσιοδότηση του Κογκρέσου για το Pepfar έληξε στις 25 Μαρτίου. Ενώ μια περιορισμένη παρέκκλιση της επιτρέπει να συνεχίσει τη θεραπεία και τη φροντίδα για τον HIV σε έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες, η σύγχυση και η αβεβαιότητα οδήγησαν σε κλείσιμο κλινικών, απολύσεις προσωπικού και διακοπές στη φροντίδα.
Το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας – το οποίο συνήθως λαμβάνει περίπου το ένα τρίτο του προϋπολογισμού του από τις ΗΠΑ – αντιμετωπίζει επίσης προκλήσεις. Το ταμείο επιδιώκει να συγκεντρώσει 18 δισεκατομμύρια δολάρια για εργασίες έως το 2029, αλλά η ευρωπαϊκή υποστήριξη παραπαίει εν μέσω δημοσιονομικών περιορισμών που προκαλούνται από τον πόλεμο στην Ουκρανία και οι δεσμεύσεις των ΗΠΑ είναι αναποφάσιστες.
«Αν χρειαστεί να αναλάβουμε μεγαλύτερη ευθύνη για την ανάπτυξη της λενακαπαβίρης, θα κάνουμε ό,τι μπορούμε», δήλωσε ο Peter Sands, εκτελεστικός διευθυντής του Παγκόσμιου Ταμείου. Πρώην διευθύνων σύμβουλος της βρετανικής τράπεζας Standard Charter Plc, ο Sands λέει ότι η πρόληψη μιας μόλυνσης σε ένα νεαρό άτομο μπορεί να σώσει δεκαετίες δαπανηρής θεραπείας.
«Ο κόσμος θα ήταν τρελός αν δεν εκμεταλλευόταν πλήρως ένα εργαλείο που μας επιτρέπει να επισπεύσουμε το τέλος του AIDS», πρόσθεσε. «Η ιστορία θα μας κρίνει αυστηρά αν δεν το κάνουμε».
Εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε ότι όλες οι υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται από το Pepfar παραμένουν υπό εξέταση και δεν είπε αν οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν την εξάπλωση της λενακαπαβίρης.
Η Linda-Gail Bekker, επικεφαλής των δοκιμών τελευταίου σταδίου στη Νότια Αφρική και την Ουγκάντα για τη λενακαπαβίρη, δήλωσε ότι 2.000 νεαρές γυναίκες στη Νότια Αφρική προσβάλλονται από τον ιό HIV κάθε εβδομάδα, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για αποτελεσματικά, διακριτικά εργαλεία πρόληψης. Η ιδέα ότι οι αφρικανικές γυναίκες θα είναι και πάλι οι τελευταίες στη σειρά είναι «πραγματικά απαράδεκτη», δήλωσε η Bekker, μια γιατρός από το Κέιπ Τάουν, η οποία έκλαψε από χαρά στα μέσα του 2024 όταν έμαθε ότι το φάρμακο ήταν 100% αποτελεσματικό και η οποία χειροκροτήθηκε όρθια παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα σε ένα συνέδριο για το AIDS στο Μόναχο τον Ιούλιο.
